Pie de foto: : Οι υπογραμμισμένες λέξεις είναι μετοχές. Αν διαβάσεις το κείμενο και προσπαθήσεις να καταλάβεις τη λειτουργία τους μέσα στο λόγο, θα διαπιστώσεις πως οι λέξεις αυτές δίνουν πληροφορίες, απαντώντας σε ερωτήσεις. Προσπαθήσε να κάνεις ερωτήσεις, στις οποίες απαντάνε οι μετοχές.
Diapositiva 2
Οι μετοχές του κειμένου τελειώνουν σε -όντας ή -ώντας.
Οι μετοχές που τελειώνουν σε αυτές τις καταλήξεις είναι άκλιτες και απαντάνε σε ερωτήσεις όπως το πως.
Το γεγονός ότι απαντάνε σε ερωτήσεις, τις κάνει να μοιάζουν με επιρρήματα.
π.χ. περπάτησα (πως;) ψάχνοντας, ρωτώντας και διαβάζοντας.Παρατηρούμε πως την ερώτηση την κάνουμε πάνω στο ρήμα.
Pie de foto: : Η μετοχή της ενεργητικής φωνής είναι άκλιτη (δεν την κλίνουμε: δεν έχει αριθμούς και πτώσεις). Οι παραπάνω μετοχές απαντάνε στο "πως" και "πότε"
Pie de foto: : Μπορείς να βγάλεις συμπέρασμα για το πότε η άκλιτη μετοχή γράφεται με -ο και πότε με -ω; Για να βρεις την απάντηση κοίτα τη θέση του τόνου!
Η λέξη "κουρασμένος" προσδιορίζει, δηλαδή συμπληρώνει και δίνει πληροφορίες για μια άλλη λέξη μέσα στην πρόταση. Μπορείς να βρεις ποια λέξη είναι αυτή;
Pie de foto: : Οι υπογραμμισμένες λέξεις είναι μετοχές. Αν παρατηρήσεις καλά τις καταλήξεις, θα δεις ότι μοιάζουν, σαν τύποι, τόσο με τα επίθετα (ως προς τις καταλήξεις) όσο και με τα ρήματα (ρηματικό θέμα - χαρακτήρας). Μπορείς να εντοπίσεις ομοιότητες και διαφορές με τις μετοχές στα νέα ελληνικά;
Diapositiva 9
Οι τύποι "καλούμενον" και "μαχούμενον" θυμίζουν τις παθητικές μετοχές των νέων ελληνικών σε "-μενος,-μενη,-μενο".Όπως στα ν.ε.(οι κλιτές μετοχές), έτσι και στα αρχαία, οι μετοχές κλίνονται σαν τα επίθετα. Έχουν δηλαδή γένη αριθμούς και πτώσεις και ακολουθούν τα αντίστοιχα κλιτικά παραδείγματα των επιθέτων. Συνεπώς οι μετοχές, θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχουν ονοματική φύση (όνομα: ουσιαστικό-επίθετο).Όταν συναντήσω μια μετοχή στα αρχαία, θα πρέπει να ξέρω, ότι θα είναι σε μια πτώση, αριθμό και γένος, αντίστοιχη με τη συντακτική της λειτουργία. Δηλαδή, θα πρέπει να ξέρω ότι η μετοχή δεν θα είναι υποχρεωτικά σε ονομαστική πτώση.
Ας δούμε τον τύπο "ἐλθοῦσαι" , που περιλαμβάνεται στο προηγούμενο κείμενο. Αν ανατρέξουμε στους αρχικούς χρόνους του ρ., θα διαπιστώσουμε ότι ό τύπος ανήκει στον αόριστο β' του ρ. ἔρχομαι (:ἦλθον), και ότι συγκεκριμένα, αποτελεί την ονομαστική πληθυντικού της μετοχής θηλυκού γένους.Ας ανατρέξουμε πάλι στην πρόταση:
ἢν φωραθῶσιν
ἐλθοῦσαι (μεταφ: αν αποκαλυφθούν να έχουν έρθει). Κάνοντας την σύνταξη, θα διαπιστώσουμε ότι η μτχ "ἐλθοῦσαι" αναφέρεται στο υποκείμενο του ρημ. "φωραθῶσιν" (που εννοείται απο τα προηγούμενα) "αἱ γυναῖκες". Συγκεκριμένα, ρ. και μτχ έχουν το ίδιο υποκείμενο.Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι:
Οι μτχ έχουν χρόνους, φωνές, συζυγίες
Οι μτχ έχουν υποκείμενο και συντάσσονται όπως τα ρήματα (έχουν πέρα απο υποκείμενο και αντικείμενο ή κατηγορούμενο)
Με βάση αυτές τις παρατηρήσεις, καταλήγουμε ότι οι μετοχές έχουν ρηματικό χαρακτήρα.
Η ρηματική φύση των μετοχών
Diapositiva 12
Η συντακτική χρήση της μετοχής
Στην πρόταση "ἢν φωραθῶσιν
ἐλθοῦσαι", είπαμε ότι η μτχ "ἐλθοῦσαι" συπληρώνει το υποκείμενο του ρ. "φωραθῶσιν" "αἱ γυναῖκες". Εδω δηλ. η μτχ συμπληρώνει-προσδιορίζει ένα όνομα.Οι μετοχές που συμπληρώνουν-προσδιορίζουν ονόματα μπορούν να παίξουν ρόλο υποκειμένου, αντικειμένου, κατηγορουμένου, επιθετικού ή κατηγορηματικού προσδιορισμού και ονομάζονται επιθετικές ή κατηγορηματικές μτχ. Στο παραπάνω παράδειγμα, η μτχ είναι κατηγορηματική.Όταν οι μτχ συμπληρώνουν-προσδιορίζουν άλλους ρηματικούς τύπους, λειτουργούν σαν επιρρηματικοί προσδιορισμοί και ονομάζονται επιρρηματικές.π.χ. Οἱ βάρβαροι ἀπῆλθον
οὐδὲν
ἀποκρινόμενοι.
(= Οι βάρβαροι έφυγαν
χωρίς να
δώσουν καμιά απάντηση.)Εδώ η μτχ "ἀποκρινόμενοι" προσδιορίζει το ρ. "ἀπῆλθον", συγκεκριμένα απαντά στην ερώτηση "πως έφυγαν;" (-χωρίς να απαντήσουν).
Diapositiva 13
Το υποκείμενο της μτχ
1.Η μετοχή συμφωνεί με το
υποκείμενό της στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση.
Αυτό σημαίνει ότι σε όποιο γένος ή αριθμό ή πτώση βρίσκεται η μετοχή στο
ίδιο γένος, αριθμό και πτώση θα βρίσκεται το υποκείμενό της.
Ὁ νόμος
ἀπαγορεύων φαίνεται.
Η μετοχή και το υποκείμενό της
είναι γένους αρσενικού, ενικού αριθμού, πτώσης ονομαστικής.
Ἐπιγενομένη ἡ νόσος ἐπίεσε τοὺς Ἀθηναίους.
Η μετοχή και το υποκείμενό της
είναι γένους θηλυκού, ενικού αριθμού, πτώσης ονομαστικής.
Diapositiva 14
Όταν το
υποκείμενο της μετοχής είναι ταυτόχρονα και α) υποκείμενο ή β) αντικείμενο
του ρήματος ή γ) δοτική προσωπική ή δ) υποκείμενο του απαρεμφάτου, τότε η
μετοχή λέγεται συνημμένη.π.χ.
α)Ἐπιγενομένη ἡ νόσος ἐπίεσε τοὺς Ἀθηναίους.το υποκείμενο του ρ. "ἐπίεσε" , δηλ. "ἡ νόσος", είναι και υποκείμενο της μτχ "Ἐπιγενομένη"Όταν το υποκείμενο της μετοχής είναι λέξη
που δενέχει άλλη συντακτική θέση στην πρόταση και λειτουργεί
αποκλειστικά ως υποκείμενο της μετοχής, τότε η μετοχή λέγεται
απόλυτη.
π.χ. Κρέοντος
βασιλεύοντος οὐ μικρὰ συμφορὰ κατέσχε
Θήβας.Η λέξη
Κρέοντος, που είναι το υποκείμενο της μετοχής
βασιλεύοντος,
δεν έχει καμιά άλλη θέση στην πρόταση. ΆΣΚΗΣΗ
Αἱ πόλεις
αἱ
δημοκρατούμεναι τοῖς
νόμοις τοῖς
κειμένοις διοικοῦνται. (= Οι πόλεις που έχουν
δημοκρατικό πολίτευμα διοικούνται με βάση τους νόμους που έχουν
θεσπιστεί):Παρατηρώ ότι η μετοχή "αἱ
δημοκρατούμεναι"
συνοδέυεται απο άρθρο
προσδιορίζει τον τύπο "Αἱ πόλεις" (:όνομα) άρα λειτουργεί σαν ονοματικός προσδιορισμός
ισοδυναμεί με αναφορική πρόταση (: που έχουν
δημοκρατικό πολίτευμα)
Η
επιθετική μετοχή χρησιμοποιείται ως:
1.
υποκείμενο
Τὸ
μέλλον ἀφανὲς ἡμῖν ἐστιν.
(=
το μέλλον μας είναι αφανές.)
2.
αντικείμενο
Οἱ
νόμοι τὸ δίκαιον καὶ τὸ
συμφέρον
βούλονται.
(=
Οι νόμοι θέλουν το δίκαιο κι αυτό που συμφέρει.)
3.
κατηγορούμενο (η επιθετική μετοχή είναι πάντοτε έναρθρη)
Οὗτος ἦν ὁ
ἀδικήσας καὶ
ἐπιβουλεύσας ἡμῖν
(=
Αυτός ήταν που μας αδίκησε και σκέφτηκε το κακό για μας.)
Στο
παράδειγμα ὁ ἀδικήσας συνοδεύεται από άρθρο· η μετοχή
ἐπιβουλεύσας δεν έχει άρθρο, συνδέεται όμως με την προηγούμενη
μετοχή με τον "και". Όπως ξέρουμε, ο "και" συνδέει όμοιους
όρους.
Παραδείγματα χρήσης της επιθ. μτχ ως κύριου όρου
Diapositiva 20
4.
επιθετικός προσδιορισμός
Ἀπήγαγε τὴν στρατιὰν ἐπὶ τὴν ἄκραν Τεμενῖτιν
καλουμένην.
(=
Οδήγησε το στρατό στα σύνορα στην περιοχή που λέγεται
Τεμενίτις.)
5.
κατηγορηματικός προσδιορισμός (δεν αναλύεται σε αναφορική πρόταση)
Οἱ
στρατιῶται εἶχον τὰς ἀσπίδας
ἐκκεκαλυμμένας.
(=
Οι στρατιώτες είχαν τις ασπίδες ακάλυπτες.)
6.
παράθεση
Λύσανδρος παρέπλει εἰςΛάμψακον σύμμαχον
οὖσαν Ἀθηναίων
(= Ο
Λύσσανδρος έπλεε κοντά στη Λάμψακο που ήταν σύμμαχος των
Αθηναίων.)
7.
επεξήγηση
Οὗτοι, ὦ ἄνδρες Ἀθηναίοι, οἱ
ταύτην τὴν φήμην κατασκεδάσαντες,
οἱ δεινοὶ εἰσίν μου κατήγοροι.
Παραδείγματα χρήσης της επιθ. μτχ ως δευτερέοντος όρου:
Ας διαβάσουμε την παρακάτω πρόταση:Ἔστι ταῦτα τὴν
ῥᾳθυμίαν ὑμῶν αὐξάνοντα (= Αυτά αυξάνουν
περισσότερο την αμέλειά σας.)
Μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι:
η μετοχή "αυξάνοντα" προσδιορίζει το υποκείμενο του ρ. "Ἔστι"
Το ρ. της πρότασης είναι συνδετικό
> η μετοχή
αυξάνοντα είναι
κατηγορούμενο του υποκειμένου
του ρήματος ("Ἔστι") -"ταῦτα".
Ας δούμε το παράδειγμα:
Ἐπαιάνιζον ἄμα
πλέοντες.
(= Τραγουδούσαν τον παιάνα, πλέοντας ή ενώ
έπλεαν.)
Η μετοχή "πλέοντες" συμπληρώνει το ρήμα "Ἐπαιάνιζον", απαντώντας στην ερώτηση "πότε;", δηλαδή λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου, στο ρ. και εκφράζει πιο συγκεκριμένα πράξη ταυτόχρονη (μάλιστα, συνοδεύεται από το χρονικό επίρρημα ἄμα).
Μπορείς να συγκρίνεις την παραπάνω μετοχή με τις άκλιτες μτχ των Νέων Ελληνικών;Γενικά:Η επιρρηματική μετοχή είναι άναρθρη,
λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός και εκφράζει τις επιρρηματικές
σχέσεις του χρόνου, της αιτίας, του σκοπού, της υπόθεσης, της
εναντίωσης, της παραχώρησης ή του τρόπου. Έτσι, μια επιρρηματική μετοχή
μπορεί να είναι, αντίστοιχα, χρονική, αιτιολογική, τελική, υποθετική, εναντιωματική, παραχωρητική, τροπική.
Diapositiva 27
Η χρονική μετοχή απαντά σε όλους τους χρόνους που έχουν μετοχή (εκτός του μέλλοντα), κατά κανόνα μάλιστα σε χρόνο αόριστο· δέχεται άρνηση οὐ ή μή.
Δηλώνει πράξη σύγχρονη ή προτερόχρονη (σπανίως υστερόχρονη) αυτής που
σημαίνει το ρήμα της πρότασης και μεταφράζεται με έναν από τους
χρονικούς συνδέσμους + οριστική ή υποτακτική.
Συνοδεύεται συχνά από χρονικά επιρρήματα, όπως ἅμα (συγχρόνως, αμέσως), ἐνταῦθα (τότε), ἔπειτα, εὐθύς, ἤδη, μεταξὺ κ.τ.ό. και ισοδυναμεί με δευτερεύουσα χρονική πρόταση:
Ἀναχωρησάντων δ' αὐτῶν οἱ Ἀθηναῖοι φυλακὰς κατεστήσαντο. [Ἐπεὶ δ' αὐτοὶ ἀνεχώρησαν, οἱ Ἀθηναῖοι φυλακὰς κατεστήσαντο.] (Αφού αυτοί αναχώρησαν, οι Aθηναίοι εγκατέστησαν φρουρές.) [προτερόχρονο]
Ἐπαιάνιζον ἅμα πλέοντες. (Τραγουδούσαν τον παιάνα, ενώ έπλεαν.) [σύγχρονο]
N.E.: Μη μιλάς τρώγοντας. [Μη μιλάς, ενώ τρως.]
1. Η χρονική μετοχή (πότε;)
Diapositiva 28
Η αιτιολογική μετοχή απαντά σε όλους τους χρόνους που έχουν μετοχή (σπανιότερα σε μέλλοντα)· δέχεται άρνηση οὐ,
μεταφράζεται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους «γιατί», «διότι»,
«επειδή» + οριστική και είναι δυνατόν να συνοδεύεται για έμφαση από τους
προσδιορισμούς διὰ τοῦτο, διὰ ταῦτα, ἐκ τούτου, οὕτως. Ισοδυναμεί με δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση και δηλώνει:
α) Αντικειμενική-πραγματική αιτία· ενδέχεται να συνοδεύεται από τα μόρια ἅτε (δή), οἷον (δή), οἷα (δὴ) και αποδίδεται στη μετάφραση με το «επειδή (πράγματι)»:Καὶ διὰ τοῦτο ὀργισθεὶς Ἀπόλλων κτείνει Κύκλωπας. [Καὶ ἐπεὶ διὰ τοῦτο ὠργίσθη Ἀπόλλων, κτείνει Κύκλωπας.](Eπειδή γι' αυτό πράγματι οργίστηκε ο Απόλλων,...)Ὁρῶν αὐτοὺς λυπουμένους ὑπεσχόμην γράψειν τὴν ἐπιστολήν.Ἅτε οὖν νίκης ἐρῶντες μένοντες μάχεσθε. (Eπειδή λοιπόν επιθυμείτε πραγματικά τη νίκη, μείνετε και πολεμήστε.)N.E.: Μην υποφέροντας τη ζέστη, βούτηξε στο νερό.
β) Υποκειμενική αιτία· η μετοχή αυτή συνοδεύεται από το ὡς
και μεταφράζεται με μία από τις εκφράσεις «επειδή κατά τη γνώμη μου»,
«με την ιδέα ότι», «με την εντύπωση ότι», «επειδή έχω τη γνώμη ότι»:Καὶ ὡς προθυμοτάτοις οὖσιν ὑμῖν χάριν εἴσεται Κῦρος. (Ο Κύρος θα σας χρωστά ευγνωμοσύνη, επειδή έχει τη γνώμη ότι είστε προθυμότατοι.)
2. Η αιτιολογική μετοχή (γιατί;)
Diapositiva 29
Η τελική μετοχή απαντά σε χρόνο μέλλοντα και δηλώνει σκοπό· δέχεται άρνηση μή,
τίθεται συνήθως με ρήματα κίνησης και μεταφράζεται με το «για να» +
υποτακτική. Ισοδυναμεί με δευτερεύουσα τελική πρόταση και, όταν
συνοδεύεται από το ὡς, δηλώνει σκοπό υποκειμενικό: Kλέαρχος διέβη παρὰ τὸν Φαρνάβαζον μισθὸν ληψόμενος. [Kλέαρχος διέβη παρὰ τὸν Φαρνάβαζον, ἵνα μισθὸνλάβῃ.]Πέμπουσιν Ἱερώνυμον τὸν Ἠλεῖον ἐροῦντα ταῦτα. (για να πει αυτά)Ὁ δὲ συλλαμβάνει Κῦρον ὡς ἀποκτενῶν.
3. Η τελική μετοχή (για ποιό σκοπό;)
Diapositiva 30
Η υποθετική μετοχή
απαντά σε όλους τους χρόνους που έχουν μετοχή (εκτός του μέλλοντα) και
δηλώνει την προϋπόθεση κάτω από την οποία μπορεί ή θα μπορούσε να συμβεί
αυτό που σημαίνει το ρήμα της πρότασης. Η υποθετική μετοχή δέχεται
άρνηση μὴ και μεταφράζεται με τα «αν», «εάν», «σε περίπτωση που» + υποτακτική. Ισοδυναμεί με δευτερεύουσα υποθετική πρόταση:Νικήσαντες ἁπάντων τούτων ὑμεῖς κύριοι ἔσεσθε. [Ἐὰν νικήσητε, ἁπάντων τούτων ὑμεῖς κύριοι ἔσεσθε.] (Αν νικήσετε, θα είστε κύριοι όλων αυτών.)N.E.: Φεύγοντας θα χάσετε. [Αν φύγετε, θα χάσετε.]
➤ Η υποθετική μετοχή
βρίσκεται συχνά σε πρόταση που περιέχει δυνητική έγκλιση ή δυνητικό
απαρέμφατο, οριστική μέλλοντα ή ρήμα που σημαίνει δυνατότητα, όπως (οὐκ) ἔστιν, ἔξεστι, ἔνεστι κ.τ.ό.:Τούτους ἂν ἡμεῖς παραλαβόντες ἐφυλάττομεν ἐν ἀκροπόλει.Τοὺς φίλους εὐεργετοῦντες καὶ τοὺς ἐχθροὺς δυνήσεσθε κολάζειν.Οὐκ ἔστιν ἀδικοῦντα καὶ ψευδόμενον δύναμιν βεβαίαν κτήσασθαι.
4. Η υποθετική μετοχή
Diapositiva 31
Η εναντιωματική μετοχή
απαντά σε όλους τους χρόνους που έχουν μετοχή (εκτός του μέλλοντα) και
δηλώνει εναντίωση προς αυτό που σημαίνει το ρήμα της πρότασης· δέχεται
άρνηση οὐ και μεταφράζεται με τις εκφράσεις
«αν και», «μολονότι», «ενώ», «παρόλο που» + οριστική· συχνά συνοδεύεται
για έμφαση από λέξεις όπως καί, καίπερ, καίτοι, πάνυ, καὶ ταῦτα, ενώ στην πρόταση μπορεί να υπάρχουν ο αντιθετικός σύνδεσμος ὅμως ή τα επιρρήματα εἶτα, ἔπειτα, κᾆτα. Η εναντιωματική μετοχή ισοδυναμεί με δευτερεύουσα εναντιωματική πρόταση:
Κυρία γενομένη τοσούτων ἀγαθῶν οὐκ ἐφθόνησεν τοῖς ἄλλοις. [Εἰ καὶ ἐγένετο κυρία τοσούτων ἀγαθῶν, οὐκ ἐφθόνησεν τοῖς ἄλλοις.] (Αν και έγινε κάτοχος...)Ἱκανά μοι νομίζω εἰρῆσθαι, καίτοι πολλά γε παραλιπών.Ἀγησίλαος δέ, καίπερ αἰσθανόμενος ταῦτα, ὅμως ἐπέμενε ταῖς σπονδαῖς.Τοῖς δὲ μένουσι καὶ δύο ἤδη μηνῶν ὤφειλε τὸν μισθόν, οὐκ ἀπορῶν χρημάτων.N.E.: Περπατώντας η χελώνα αργά νίκησε τον λαγό. [Αν και περπατούσε...]
5. Η εναντιωματική μετοχή
Diapositiva 32
Η παραχωρητική μετοχή
απαντά σε όλους τους χρόνους που έχουν μετοχή (εκτός του μέλλοντα) και
δηλώνει παραχώρηση προς αυτό που σημαίνει το ρήμα της πρότασης· δέχεται
άρνηση οὐ και μεταφράζεται με τις εκφράσεις
«κι αν ακόμη», «ακόμη κι αν» + οριστική ή με το «και να» + υποτακτική.
Eίναι δυνατόν να συνοδεύεται από μόρια, συνηθέστερα τα καί, μηδέ, οὐδέ, και ισοδυναμεί με δευτερεύουσα παραχωρητική πρόταση:
Οὐδὲ δὶς ἀποθανόντες δίκην δοῦναι δύναιντ' ἂν ἀξίαν. [Καὶ εἰ δὶς ἀποθάνοιεν, οὐ δίκην δοῦναι δύναιντ' ἂν ἀξίαν.] (Κι αν ακόμη καταδικάζονταν δύο φορές σε θάνατο, δε θα τιμωρούνταν επάξια.)
6. Η παραχωρητική μετοχή
Diapositiva 33
Η τροπική μετοχή απαντά συνήθως σε χρόνο ενεστώτα και δέχεται άρνηση οὐ·
μεταφράζεται με νεοελληνική τροπική μετοχή, με τροπικό επίρρημα ή
εμπρόθετο προσδιορισμό, με ρήμα + «και» ή με τα «ενώ», «καθώς» +
οριστική και «με το να» + υποτακτική· όταν έχει άρνηση, μεταφράζεται με
το «χωρίς να» + υποτακτική:
Ἀφίκοντο πρὸς ἡμᾶς τὴν ἐπιστολὴν φέροντες. (φέρνοντας)Οἱ σφῆκες ζῶσι φωλοῦντες τὸν χειμῶνα. (σε φωλιές)Εἰσὶ δέ τινες τῶν Χαλδαίων οἳ λῃζόμενοι ζῶσι. (ζουν ληστεύοντας/με ληστείες/ληστρικά/ληστεύουν και ζουν)Οἱ βάρβαροι ἀπῆλθον οὐδὲν ἀποκρινάμενοι. (χωρίς να δώσουν καμία απάντηση)N.E.: Ήρθε τρέχοντας.
1. Εντόπισε το είδος των μετοχών 2. Με τη βοήθεια της μετάφρασης να βρεις
το είδος των μετοχών στις παρακάτω προτάσεις (επιθετική, κατηγορηματική,
επιρρηματική)3. Να βρεθεί το είδος των μετοχών (χρονική, τελική κ.τ.λ.)