NUTRIZIOA

Annotations:

• - Digestio handia 10 eta 12 metro artean ditu. - Gorputza 1'5 litro sartzen dira eta jaten baduzu bikoitia. - Elikagaiak 3/4 ordu urdailean. -Mearrean elikagaia denbora asko pasatzen dira. - Heste lodian orduak edo egunak. - Gibela 1'6 Kgr ditu, handiena da.

1. ZER DA?
   1. Bizitzeko nutrizioa behar da - Prozezuengatik materia eta energia lortu - Parte hartzen dutenak nutrizio funtzioan digestio sistema arnasketa sistema, zirkulazio sistema eta iraitz. - Funtzioa da elikagaien substantzia elikagarri bihurtzea eta odolara eraman - Ahotik hasi eta digestio harrian jarraitu
2. ATALAK
   1. DIGESTIO HODIA
      1. Ahoa, faringea, heste gorria, urdaila, heste lodia, heste mearra eta uzkia
   2. GURUIN ERATXEKIA
      1. Listu guruinak, gibela eta pankrea
3. PROZEZUA

   Annotations:

   • 1.Murtxikatzea: Janaria txikitu. 2.Listuztaketa: Nahastu boloa egin arte. 3.Irensketa: Bola igarotu. 4.Urdaileko Digestioa: Bola xehatu eta kimoa osatu. 5. Kimoa heste meharrera joaten da, eta pankreak kilo nihurtzen dute. 6.Sustantzia elikagarriak xurgatu: Hestemeharreko hormetan, heste biloa kiloen substantzia hartu eta horrela gorputza salbatu. 7.Gorozkiak osatzea: Elikagaiak ez doaz heste mehetik eta heste loditik joan eta gero uzkitik kanporatzen da.

1. ZER DA?
   1. Kanpotik oxigenoa lortu ahal dugu, zeluletara eraman eta han arnasketa-jardueraren ondorioz sortutako karbono dioxidoa kanporatzeko.
2. ATALAK

   Annotations:

   • Sudur hobiak, faringea, epiglotisa, laringea, trakea, birikak, bronkioak, bronkioloak, pleura eta diafragma.
   1. Arnas bidea
      1. ZER DA?
         1. Oxigeno hartu eta zeluletara eraman - Karbono dioxidoa kamporatu
      2. ATALAK
         1. Sudur-hobiak, faringea, laringea, trakea, bronkioak eta bronkioloak.
   2. Birikak

      Annotations:

      • Birikak, birika albeoloak,  bronkioloak eta pleura
      1. ZER DA?
         1. Saku formako bi organo dira - Pleura eta kaxa torazikoa babesten dute birikak.
         2. Uzkurtu eta sabaltzen dira - Diafragma muskulu bat eta kaxa torazikoaren beheko partean dago.
      2. ATALAK
         1. Birikak, birika-albeoloak, bronkioak eta bronkioloak
   3. BIRIKA-ALBEOLOAK
      1. ZER DA?
         1. Erlantz forma - Bronkioloen ertzeetan

1. ATALAK
   1. BIHOTZA
      1. - Ukabilaren tamaina - Organo bat da - Bularraren erdian dago baina pixka bat eskerrera inklinatuta -
      2. Bi aurikula eta bi bentrikula - Eskuineko bentrikula eskuineko aurikularekin (Eta aldrebez))
   2. ODOL-HODIAK
      1. Odol-hodietatik odola pasatzen da - arteriak, arteriolak, zainak, benulak eta kapilarrak
      2. Bihotzetik odola gorputz osora banatu - arterioloetan adarkatu - arterioloak kapilarretan adarkatu- kapilarren ormak oso finak direnez horr substantzia trukea
      3. Kapilarrak pilatu benulak osatu - benuletik zainak osatu - zainak odola bihotzera itzuli
   3. ODOLA
      1. Likido gorria da - odol hobietatik mugitu
      2. PLASMA: Ura gehiena substantzia batzuk disolbatuta
      3. GLOBULU-GORRIAK: Odola biriketatik zeluletara - karbono dioxidoa zeluletatik biriketara
      4. GLOBULU-ZURIAK: Infexioetatik babestu
      5. PLAKETA: Zauriak itxi eta koaguluak osatu
2. ZER DA?
   1. Oxigenoa eta substantzia elikagarriak zeluletan banatu.
   2. Hondar-substantziak kamporatu
3. PROZEZUA
   1. ZIRKULAZIO-HANDIA
      1. Odol oxigenatua bihotzetik organismo guztira doa.
      2. 1. Eskerreko aurikula oxigeonoa duen odola birikien bidez jaso
      3. 2. Odola zeluletara eraman, zeluletan trukea. Substantzia elikagarriak eta oxigenoa utzi. Hondakinak eta dioxido karbonoa jaso.
      4. 3. Odola kaba zainetik zainetik itzultzen da bihotzera eskuineko aurikulatik eta zirkulazio txikia hasten da.
   2. ZIRKULAZIO-TXIKIA
      1. Odola biriketaraino igarotzen da birika-arterien bidez. Albeoloetan odola exigenoa hatzen du eta bihotzera bueltatu.
      2. 4. Eskuineko aurikulatik bentrikulara eta bihotzetik birika-arterien bidez biriketaraino.
      3. 5. Birika-albeoloetan: Odolak karbono dioxidoa utzi eta oxigenoa hartzen du.
      4. 6. Azkenik berriro bihotzera bueltatzen da eta zirkulazio handia berriro hasten da.

1. ZER DA?

   Annotations:

   • Zelulen hondar substantziak kamporatu organismotik. Gernuaren bidez eta izerdiaren bidez.
2. IRAIZKETA
   1. ZER DA?

      Annotations:

      • Prozezu hau zelulen hondar substantziak kanporatzen ditu. Hondar-substantzia gehiago ateratzen dira gernu-aparatutik izerdi-guruinetatik baino.
   2. 1.

      Annotations:

      • Prozesua hasten da hondar-substantziak giltzurrunetara ailegatzen denean giltzurrun arterietatik.
   3. 2.

      Annotations:

      • Giltzurrunak odola iragazi eta hondar substantziak giltzurrunetan geratzen dira eta odola giltzurrunetatik joaten da.
   4. 3.

      Annotations:

      • Hondar-substantziak urarekin nahastu eta gernua osatu.
   5. 4.

      Annotations:

      • Ureterrek giltzurrunetatik gernu-maskurira eraman gernua, eta han pilatu.
   6. 5.

      Annotations:

      • Maskuria betetzean txisa egiteko beharra sentitu. Uretratik husten da maskuria.
3. OHITURA OSASUNGARRIAK

   Annotations:

   • - Ura edaten badugu giltzurrunak hobeto funtzionatzen dute. - Kaltegarria da gernua denbora asko mantentzea. - Azalarentzat txarra da dutxa asko hartzea.
4. GERNU-APARATUA

   Annotations:

   • Hondar-substantziak gernuan bihurtu eta uretratik kanporatu.
   1. GILTZURRUNAK

      Annotations:

      • Giltzurrun bakoitza bizkarraren alde bakoitzan dago - Bi organo dira - Gerrialde gainetik - Odola iragazten du - Gernua sortu, ( ur eta hordar susbtantzien nahastea)
   2. GERNU-BIDEA

      Annotations:

      • Gernua eraman, pilatu,  azkenik organismotik kamporatu.
      1. ATALAK
         1. Ureterrak:

            Annotations:

            • Giltzurrun bakoitzetik atera, gernua maskurira eraman.
         2. Gernu maskuria:

            Annotations:

            • Ureterren amaieran dago, hor pilatzen da gernua uretrara eramaten du.
         3. Uretra:

            Annotations:

            • Hodi formako organoa, maskurian pilatuko gernua kamporatu.
5. IZERDI-GURUINAK
   1. ZERTARAKO?

      Annotations:

      • Hondar substantziak izerdian bihurtu izerdi-guruinetan eta poroetatik  kanporatu.
   2. NON DAUDE

      Annotations:

      • Gorputz osoan baina gehienez kopetan, bezapetan, esku-ahurretan eta oin-azpietan
   3. ATALAK
      1. Izerdi-guruinak:

         Annotations:

         • Odolak ekarritako hondar-substantziak urarekin nahastu eta izerdian bihurtu. 
      2. Poroak:

         Annotations:

         • Emendik izerdi-guruinak egindako izerdia kamporatu organismotik.
      3. Izerdia:

         Annotations:

         • Hondar-substantzien eta uraren nahaste bat da.  Eta gure gorpotzeko temperatura erregulatzeko balio du.