MANTENUGAIAK ~ BIO-GEO

MOTAK
1. GLUZIDOAK
  1. Monosakaridoak
    1. Energia epe motzean ematen du
      1. Eztian eta frutan (glukosa / fruktosa)
  2. Disakaridoak
    1. Energia epe motzean ematen du
      1. kainabaren azukrean eta esnean (sakarosa eta laktosan)
  3. Polisakaridoak
    1. Energia epe luzean ematen du
      1. Animalietatik eratorritako elikagaietan eta pasta, arrozan, ogian… Glukogenoa (animalietan) eta almidoia (landaretan)
2. LIPIDOAK
  1. Funtzioa energetikoa
    1. Energia gordetzen dituzten molekulak dira.
      1. Olioetan, koipeetan eta seboetan topa ditzakegu
  2. Egiturazko funtzioa
    1. Zelularen egitura edo estrukturak osatzen dituzte, adibidez mintz plasmatikoa.
      1. Kolesterola eta fosfolipidoak dira.
  3. Funtzio erregulatzailea
    1. Organismoa behar bezala funtzionatzeko behar dituen molekulak dira.
      1. Sexu hormonak eta zenbait bitamina (A,D,E,K)
        BI MOTA
        ASEAK
        Ez dira osasuntsuak asko jaten baditugu. Giro tenperatura solidoak dira (seboak dira) eta normalean aurkituko diugu animali jatorriko elikagaien gantzetan (arrainetan izan ezin)
        ASEGABEAK
        Aseak baino osasuntsuagoak dira. Giro tenperaturan likidoak dira (olioak) normalean landare jatorrikoak dira.
3. PROTEINAK
  1. Erregulatzailea
    1. Kontrolatzen dituzte zenbait erreakzio kimiko
      1. Entzimak eta zenbait hormona
  2. Inmunologikoa
    1. Organismoa infekzioetatik babesteko erantzun inmunitario espezifikoaz arduratzen dira.
      1. Antigorputzak
  3. Eratzailea
    1. Egitura edo estrukturak osatzen dituzte.
      1. Keratina (ilea edo azkazaletan dago)
  4. Garraiatzailea
    1. Substantziak garraiatzen dituzte.
      1. Hemoglobina (oxigenoa garraiatzen du)
  5. Nutrizionala
    1. Nutrizio erreserbak ematen dituzte.
      1. Oboalbumina (arrautzaren zuringoan) edo kaseina (esnean)
  6. Uzkurtze funtzioa
    1. Mugimenduan parte hartzen du.
      1. Aktina edo miosina (muskuluetan daude)
4. BITAMINAK
  1. DEFINIZIOA
    1. Bitaminak molekula txikiak dira, kantitate txikietan behar ditugu. Gure organismoa ezin ditu sortu beraz elikagaietatik hartu begar ditugu
      1. Lipodisolbagarriak
        Lipidoetan disolbatzen dira
      2. Hidrodisolbagarriak
        Uretan disolbatzen dira, egnera hartu behar ditugu
5. URA
  1. DEFINIZIOA
    1. Ura da materia biziaren osagai nagusiena. Ura gabe ezin gara bizi, bertan ematen baitira prozesu biologiko guztiak
      1. Substazntzia ugari dosolbatzen ditu
      2. Metabolismoko erreakzio kimiko askotan erreakzionatzen du
      3. Likido organikoen (odola, linfa) oinarrizko osagaia da
      4. Erregulatzaile termiko gisa jarduten du eta gorputzeko temp. mantentzen laguntzen du
      5. Hondakinank kamporatzen laguntzen du
6. GATZ MINERALAK
  1. DEFINIZIOA
    1. Substantzia ez organikoak dira. Dietan sartu beharreko elementuak kaltzioa, burnia eta iodoa dira / -Egiturazkoa ~ egitura solidoa / -Erregulatzailea ~ bizi prozesuan parte hartzen dute /
  2. MANTENUGAI SAILKAPENA FUNTZIOAREN ARABERA
    1. ENERGETIKOAK: energia ematen dute (gluzidoak)
    2. ESTRUKTURALA: zelulak eta ehunak azteko eta konpontzeko dira (lipidoak)
    3. ERREGULATZAILEA: ezinbestekoak dira. Metabilismoan parte hartzen dute
ELIKAGAIEN GURPILA
1. Elikagaiak aberatsak dira mantenugai batean eta honen arabera sailkatuak dira. Sailkatzeko modu bat, elikagaien gurpila da, eta 6 talde bereizten dira. Talde bakoitzak gurpilaren sektore bat dagokio eta honen tamaina proportzionala da egunero hartu behar den kantitatearekin.
ELIKAGAIEN ENERGIA
1. DEFINIZIOA
  1. Mantenugaiek, beraien lotura kimikoetan dute energia eta zelulek hortik ateratzen dute behar duten energia. Mantenugai bakoitzak energia kantitate bat dauka:
    1. 1g gluzidok = 4 Kcal ematen ditu. 1g lipidok = 9 Kcal ematen ditu. 1g proteinak 4 kcal ematen ditu.
2. TASA METABOLIKO BASALA (TMB)
  1. Tasa metaboliko basala da, pertsona batek geldirik dagoenean, bizirik mantentzeko eta ondo funtzionatzeko egunero behar duen energia kantitatea da. Tasa hau adina, pisua, sexua, altuera eta klimaren araberakoa da.
DIETA OREKATUA
1. Dieta osasuntsu bat izateko orekatua eta osoa izan behar du. Hau da, mantenugai guztiak hartu behar dira baina bakoitza bere neurrian.
  1. Gosaria: %15 Hamaiketakoa: %10 Bazkaria: %30-35 Merienda: %15 Afaria: %30-35
OHITURA OSASUNGARRIAK
1. 1 ~ Haurtzarotik nutrizio ohitura osasungarriak sustatu.
  1. 2 ~ Familian eta ordu berean saiatu egiten otorduak.
    1. 3 ~ Itxura fisikoari eta pisuari buruzko kritikak ez egin.
      1. 4 ~ Adi egon, inguruko norbaitek autoestimu falta edo oso utzia ikusten baduzu, berekin hitz egin edo heldu batekin hitz egin.
        5 ~ Kirola eta bizi estilo aktiboa sustatu.
        6 ~ Janari lasterra edo azukredunak mugatu.
        7 ~ Kontuz publizitatearekin. Jarrera kritikoa eduki edertasuna eta argaltasuna, arrakasta eta zoriontasunarekin erlazionatzen badute.
        8 ~ Nutrizioa arazoren bat detektatuko bazenu, lehen bait lehen behar diren neurri zuzentzaileak jarri.
ELIKAGAIEN KONTSERBAZIOA
1. HOTZAREN BIDEZ
  1. Tenperatura baxuarekin mikroorganismoen ugalketa moteldu egiten da, baina ez ditu hiltzen.
    1. Hozketa: 2-8 ºC-tan mantentzen da elikagaia. Izozketa: -18ºCtan mantentzen da elikagaia.
2. BEROAREN BIDEZ
  1. Tenperatura igotzean datza, baina mikroorganismoen tenperatura optimotik gora. Saiatzen da elikagaien propietate nutritiboak ez aldatzen.
    1. Pasteurizazioa
      1. Elikagaia 15 segundoz 72ºCra arte berotzen da. Horrela mikroorganismo kopurua murrizten da baina ez guztiz.
    2. Uperizazioa
      1. Elikagaiak gehienez 3 segundoz 150Cºra arte berotzen dira eta mikroorganismo guztiak desagertzen dira. Elikagaia ontziratu egiten bada, hilabeteak kontserbatu daiteke.
3. METODO KIMIKOAK
  1. GAZITZEA
    1. Gatza botaz deshidratatzen da elikagaia eta urik gabe mikroorganismoak ezin dira ugaldu.
  2. OZPINETAKOA
    1. Ozpina gehitzen elikagaiaren ph-a jeistea lortzen da, ondorioz mikroorganismoak ezin ugaldu.
  3. AZUKREA
    1. Kontzentrazio altuan, elikagaiak babesten dira mikroorganismoak ezin direlako ugaldu.
  4. KEZTAKETA
    1. Zura edo egurra erretzean sortzen den keak elikagaiak deshidratatzen ditu.
  5. ATMOSFERA BABESLEAN ONTZIRATZEA
    1. Elikagaia ontzi batean zigilatzen da non bertan dagoen “airea” berezia den. Aire berezi honek inongo gehigarririk gabe elikagaiak fresko mantzentzea baimentzen du.
GAIXOTASUNAK
1. ESKASI GAIXOTASUNAK
  1. Organismoak egoki funtzionatzeko beharrezkoak diren mantenugai bat edo batzuk ez hartzearen ondorioaz agertzen diren gaixotasunak dira.
    1. MALNUTRIZIOA
      1. Dieta batean mantenugai batzuk gutxiegi edo gehiegi hartzearen ondorioaz ematen den egoera da.
    2. DESNUTRIZIOA
      1. Malnutrizioa epe luze batean mantentzen bada.
2. NAHASMENAK
  1. ANOREXIA NERBIOSOA
    1. Nahasmen psikiko bat da eta norberaren imaginaren distortsioa dakar. Honek modu obsesiboak jokatzean dakar janariarekin. Jateari uzten diote edo oso oso gutxi jaten dute. Kirol asko egiten dute eta guzti honek pisu galera handia dakar.
  2. BULIMIA
    1. Bulimia duen pertsona batek ez du argal egon behar, gutxi jaten saiatuko da eta kirola egiten baina tarteka, asko asko jan ondoren, damutu egiten da eta oka egiten du edo medikamentuak hartzen ditu komunera gehiagotan joateko.
  3. OBESITATEA
    1. Eritasun metaboliko bat da, dietan desorekatua da, elikagai gehiegi hartzen dira eta bizi estiloa sedentarioa dute. Horren ondorioaz energia gastua oso txikia da.

Media attachments

Screenshot+2021 12 13+20.39.28 (binary/octet-stream)

Next up

MANTENUGAIAK ~ BIO-GEO

Description

Resource summary

Media attachments

Similar

	Created by MAREN HERRERO CALDERERO almost 3 years ago