EUSKAL HERRIKO MUSIKA TRESNAK

1. Beraz, musikatresna hauek, aparteko tinkaketarik behar ez duen(soka edo partxeak behar duten bezala) eta soinua sortu dezakeen materialarekin egina egongo da.

Nota:

• Erresonantzia kutxa eta 6 hariz osatuta dago eta makilatxo batez kolpatuz jo. 80 zentimetro luzera, 10-17 zentimetro zabalera eta 5zentimetro sakonera. Europako toki askotan erabili, oraindik zenbait kulturetan bizirik mantendu. Gaur egun Zuberoako herri dantzetarako bakarrik erabili.

Nota:

• Bi txalaparta jotzaileak, horizontalki jarriak, bi ohol jo. Horizontalki dauden oholtzak 2metro edo 2,5metro inguruko luzera, ohol eta otarre artean lastoa edo zaku zaharrak. Batek lehen zatia jo eta besteak bigarrena. Aintzinean, txalaparta, komunikatzeko erabili, gaur egun musika tresna bezala erabili.

Nota:

• Bi lagunen artean airean edukitzen duten metalezko palanka, bi jolek, bakoitzak metalezko bi burniziri. Eztei aurretik mutil taldeak andregaiari etxe aurrean katatuz jotzen da. Altzairuzko palanka: metro t' erdi bi metrotako luzera. Bi muturretatik zintzilik sokekin helduta. Bi jotzaileek 30 zentimetrotako bi burni ziri esku bakoitzean. Batek erritmoa markatu, besteak "biak" egiten duena errepikatu. Koplakaria, bertsolaria: Honek palanka joaldiarekin tartekatuz abestu, bai toberarekin lotuta dauden bertso zaharrak eta bai bapatean jarritako bertso berriak abestu.

Nota:

• Aintzinako musikatresna, giltza zahar baten itxura. Hortzen artean jarri eta metalezko mihia eta masailak mugitzean armoniko desberdinak lortu. Ahoa erresonantzia kutxa. Euskal Herrian asko jo, batez ere Durangoaldean.

Nota:

• Euskal Herrian tradizionalki oso hedatua dagoen musika tresna. Txistua laguntzeko erabili, erritmoa markateko. Txistularia ezkerreko eskuaz txistua jotzen duen bitartean, eskuineko eskuaz danbolina jotzen du melodiaren erritmoa markatzeko. Atabalaren aldea nabaria, altuagoa eta estuagoa baita, halaere, adabakiak eta tentsore-sistema bera ditu.

Nota:

• Atabala aintzinatik txistulariei eta antzeko musika tresnei laguntzeko erabili, euren melodiei erritmoa emateko. Atabala bi makiltxoez jo eta bai txistua eta bai dultzaina laguntzen ditu.

Nota:

• Eskuz eta atzamarrekin jo. Albota, trikitixa, arrobita, zarrabetean... horien guztien ondoa ikusten dugu. Autore zaharren diotenez hasieran trikitixa pandero hutxarekin kantatzen eta dantzatzen ze eta batez ere emakumeek erabiltzen zuten

1. TXISTUA

   Nota:

   • Txistua hiru zulo ditu, eta moko flauta zuzena da. aintzinako txistuak hezurrezkoak edota zurezkoak izaten omen ziren. Hau dugu gure herri-musikan azken garaiotan eta lehenegoetan ere bai soinu-tresna zabalduena eta ezagunena da. Noiz sortu zen ez dakigu baina azken garaian talde finko bat bezala agertzen zaigu: !go txistua, 2.txistua, silbotea eta atabala. Hau da gure garaian iritsi den laukotea.
2. ZUBEROAKO TXIRULA

   Nota:

   • Hiru zuloko flauta zuzena. Gaur egun Euskal Herriko Ipar-Ekialdean, Zuberoan jotzen da. Txistua baino laburragoa da, 25cm ingurukoa, eta soinu zorrotagoa du. Egurrezkoa da eta hiru zulo, bi aurrekaldean eta bat aztekaldean. Txirula, Ttunttunaz lagundurik jotzen da.
3. DULTZAINA

   Nota:

   • Dultzainaren osagaiak hauek dira: Mihi bikoitzeko pita, kainaberazko bi mihi metralezko tudel bati lotuak. Tudela tutuan sartzen da, mihiak eta tutuak lotu eta hauen eta hauen soinu-bibrazioak tutura bideratuz. Tutuak konikotasun irregularreko forma dauka. Nota aldaketarako 8 zulo ditu.
4. NAFAR GAITA

   Nota:

   • Pita, tutua eta nota emateko eta aldaketarako zuloak dultzaina bezala ditu. Herrez gain, Nafarroako gaitarien artean zaharra da, beste osagai hau ere zaharra da: Katea-txapa. Kasu honetan tutua (bekaldetik) eta pita lotzen dituen mutur batean txapadun katea izaten dute. 
5. TXANBELA

   Nota:

   • Gaur egun ia galdua dagoen Zuberoako dultzaina txikia da. Haizezko musika tresna, mihizka bikoitzekoa eta egurrezkoa. Zazpi zulo ditu, sei aurrekaldean eta bat atzekaldean. Txanbela ez da tresna bat bakarrik, musika egiteko era bat da. Txanbelak mantendu du aintzinako Euskal musikaren estilo eta joera. Gaur egun gure kantutegian dugun musika era zaharrena da.
6. SUPRIÑUA

   Nota:

   • Mihizka bkoitzeko musika tresnarik sinpleena, landare edo zuhaitz adarrekin egiten dena. Batzuetan mihizka azal zati berarekin egiten da, besteetam mihizka aparte jartzen da. Euskal Herrian urritzaren azalez egiten da, bi zulo bere doinua jotzeko. Supriñuarekin jotzen den doinu nagusiari DURUMBELE deitzen zaio. Suprñua gaur egun ez da batere ezaguna, era bat desagertua dago. 
7. ALBOKA

   Nota:

   • Euskal Herrian erabiltzen den haize musika-tresna, klarinetearen kidea. Jatorriz artzain giroko musika tresna dela uste da. Kainaberazko bi hodiz eta haien buruetan itsatsitako bi BEHI adar zatiz osatuta dago. Pabiloi baten funtzioa du adar handiak, haldiz adar txikia putz egiteko erabiltzen da, barrukoan kainaberazko bi fita dituelarik. Arnasa aldi berean hartuz eta botaz jotzen da. Errepertorioa bereziki fandangoa -jota eta arin-arin porrue, eta martxaz osatzen da.
8. TRIKITIXA

   Nota:

   • Euskal Herrian herri soinu-tresna berriena da. Akordeoi diatoniko hau XIX. mendearen bukarean indarrez sartzen da gure herriko musikaren bazter guztietan, bai kaletar bai baserritar giroan, txirula eta atabalarekin taldea osatuz, baita dultzaina eta panderoaz lagundurik. Haize musika tresna honi INFERNUKO HAUSPOA ere deitu ohi zaio.
9. ZUBEROAKO TXIRULA
10. DULTZAINA
11. NAFAR GAITA
12. TXANBELA
13. SUPRIÑUA
14. ALBOKA
15. TRIKITIXA