6A25_Lidia_BUDISMOA

Annotations:

• Sutra (Budaren solasaldiak, poemaketa sermoiak), Vinaya (bizitza arauak) eta Abhidharma dira Budisten liburu sakratuak.

1. Vinaya

   Annotations:

   • Vinaya hitza diziplina esan nahi du.  Buda Gautamaren irakaskuntzak kontatu egiten ditu.
2. Abhidharma

   Annotations:

   • Dharma hitza Budaren irakaskuntzeen legeak esan nahia du, eta Abhi hitza gainea. esan nahi du. Ahidharma hitza ordun Legearen Gainean esan nahi du, eta Dharmaren legeen gertaerei buruz hitz egiten du. 
3. Sutra

   Annotations:

   • Sutra liburuaren ia ia eduki guztia Budaren hizketak dira. Gehien jakiten diren Sutrak hurrengoak dira: - Loto Sutra - Girlandaren Sutra - Diamantearen Sutra - Bihotzaren Sutra

Annotations:

• Tenplua (Estupa eta pagoda)

1. Tenplua

   Annotations:

   • Mahabodhi de Bodhgaya Indian. Mahabodhi tenplurik sakratuen izena da.  Horrela da zeren eta Siddharta Gautama Budak hor Buda bihurtu zen.
   • Badira beste zerbait tenplu: - Wat Arun Tainlandian - Pha That Luang Laosen - Todai-ji Naraka Japonian - Mahabodhi Bodhgayakoa Indian - Shwedagon Pagoda Yangonekoa Birmanian. - ...

Annotations:

• Budak sortu zuen, K.a. VI. mendean. Budismoa leku askotan egiten da, adibidez: Txinan, Japonian, Tibeten, Ceilanen, Sumatran...

Annotations:

• Ez dute inolazko jainkorengan sinesten. Budisten ustez, gozamen-irrikak sufritzera daramatza pertsona guztiak. Irrika horiez askatu behar da nirvariara iristeko.

1. Sinesmenak

   Annotations:

   • 14 sinesmen dauzkate Budistek, baina hemen lehenengo bostak ipiniko ditut, batzuk jakiteko:
   1. Bigarren sinesmena:

      Annotations:

      • Unibertsoa garatua izan da, eta es sortuta. Ez da izan Jainkoaren kapritxo bat. 
   2. Hirugarren sinesmena:

      Annotations:

      • Budismoan egiak sortzen dituztenean naturalak dira. Ikasi egin dira sinesten dugunez, aldiaren bidez mundu osoan. Irakasten zutenak Budak ziren, eta Buda hitza argiegina esan nahi du. 
   3. Bosgarren sinesmena:

      Annotations:

      • Sakya Muni irakatsi egin zuen ezjakintasuna nahia egiten duela, nahia ez pozik haragitzea egiten du, eta haragitzea sufrimendua egiten duela. Sufrimendua  sahiesteko, haragitzea kendu behar da, eta haragitzea kentzeko, nahia kendu behar da, eta nahia kentzeko lehenengo ezjakintasuna hondatu behar da.
   4. Lehenengo sinesmena:

      Annotations:

      • Tolerantzia berebera, barkaberatasun berbera eta anai-arreben arteko  maitasuna praktikatu behar da gizaki guztientzako, eta ontasun handi bat animalientzako ere.
   5. Laugarren sinesmena:

      Annotations:

      • Kalparen laugarren maisua Sakya Muni edo Gautama Buda  dira. Gautama Buda jaio zen bi mila eta bostehun urte gutxi gorabehera. Bere izena Siddharta Gautama zen eta karaktere historikoa da.
2. Jainkoak

   Annotations:

   • Hauek dira Budisten Jaiko inportanteenak:
   1. 2.-Fudō Myō-ō

      Annotations:

      • 2.-Fudō Myō-ō: Eskuinako eskuarekin ezpata bat heltzen du, eta ezkerrako eskuarekin, soka bat eramaten du deabruak lotzeko. Lau puntu-kardinalen artean kokatzen da, beste lau Jainkoen erdian.
   2. 3.- Gōzanze Myō-ō

      Annotations:

      • 3.- Gōzanze Myō-ō: Hiru arpegi larderiatsu dauzka, eta zortzi beso. Tolesgabetasunaren eta hiraren  etsaia da. Ekialdean kokatzen da.
   3. 4.- Gundari Myō-ō

      Annotations:

      • 4.- Gundari Myō-ō: Hiru arpegi larderiatsu dauzka, eta zortzi beso, ia ia gutiak armak heltzen. Irudikatzen zaio sugeein irristatzen bere hanketatik eta bere lepotik. Hegoan kokatuta dago.
   4. 1.- Daiitoku Myō-ō

      Annotations:

      • Jainko   babesle bat da, sei aurpegi,  sei hanka eta sei beso ditu, eta beso hoiekin armak heltzen ditu. Behi baten gainean zamalkatzen du, eta garaipen Jainkoa da. Daiitoku suge pozoitsuei irabazi ahal ditu, eta dragoiak ere. Boterea du alde txarrra irabazteko eta ona egiteko.  Mendebaldean bizi da.
   5. 5.- Kongō-Yasha Myō-ō

      Annotations:

      • 5.- Kongō-Yasha Myō-ō: Hiru arpegi larderiatsu dauzka, eta sei beso,(edo aurpegi bat eta zortzi beso), eta indarra irudikatzen du. Iparran kokatzen da.

Annotations:

• Bi zatitan banatzen dira Budistak: Budista Theravada eta Budista Mahayana. Hauek dira bi zatiketa nagusiak, baina badira bese batzuk hala nola Mahasanghika, Sthaviravada, Sarvastivada eta Pudgalavada.

1. Theravada

   Annotations:

   • Theravada zaharren tradizioak esan nahi du eta Budismoaren adarrik zaharrena da. Pali Canon edo Triptitaka dira Theravadaren liburu santuak. Theravadaren jarraitzaileak Hego-Ekialdeko Asian bizitzera joan ziren, adibidez Indiara, Sri Lankara, Tainlandiara...
2. Mahayana

   Annotations:

   • Mahayana Budismoa liburu sakratu berrietan oinarritua (Sutrak deituta) 100. mendean K.a. hasi zuen. Mahayana hitza ibilgailu handia esan nahi du. Mahayana lagundu zuen monjeei adibidez argiztapenera irizteko. Hori egin zuten herri batzuek nola Asia  China, Korea, Japón eta Mongolia sartuta, eta beste herri batzuek Himalaya eta Tibeta bezala.
3. Mahasanghika

   Annotations:

   • Mahasanghika hitza komunitate handia esan nahi du. Budismoaren talderik handiena da. Budaren irakaskuntzak ikasten zituzten. 
4. Sthaviravada

   Annotations:

   • Sthaviravada edo zaharren eskola deitzen da. Esthaviravadasen kezkak Buda-ren hitzetara atxikitzeko zorroztasunez, azkenean Budaren hitz hauek idatzi egin ziren.
5. Sarvastivada

   Annotations:

   • Sarvastivada izena den dena aldarrikatzen duen eskola esan nahi du. Sarvastivada irakasten zuen objektu guztiek beti aldatzen daude momentu batetik beste momente batera eta denboran beti irauten dutela.
6. Pudgalavada

   Annotations:

   • Pudgalavada hitza pentsamenduko eskola bat gizakientzako esan nahi du. Pentsatzen dute Sarvastivada taldea bezala, Budak geratu ahal dela denboran edozein lekutan. Pudgalavada irakatsi zituen Budaren irakaskuntzak. Budistek ideiak dituzte beraien pentsamenduetarako adibidez: Karma, pizkundea, argizpena, Nirvana... Bakarrik dituzte sentsua Budistentzako.

Annotations:

• Bat ere ez. Budistek ez daukate jaiegunik.

Annotations:

• Budistek tenplu asko dituzte, baina inportanteena Mahabodhi de Bodhgaya (Indian dago)
• Baina badira beste zerbait tenplu: - Wat Arun Tainlandian - Pha That Luang Laosen - Tōdai-ji de Nara Japonian - Mahabodhi Bodhgayakoa Indian - Shwedagon Pagoda Yangonekoa Birmanian. - ...

1. Wat Arun

   Annotations:

   •  Wat Arun Budista tenplua Bangkok-en kokatuta dago, Tainlandiaren kapitalean. Antzinatasunean, Olibaren Tenplua deitzen zioten. Erdian 86 metroko eskailera bat dauka.
2. Pha That Luang

   Annotations:

   •  Pha That Luang tenplua Vientiánen kokatuta dago, laosen kapitalan. Tenplu harrigarri eta luxu hau urrez estalita dago, eta bere eraikuntza 3. mendean izan zen gutxi gorabehera. Tenplua eskultura, estatua eta mota askotako apainketak izateagatik fama gehiago dauka. Urte guztietan bere inguruan festibal asko egiten dituzte.
3. Tōdai-ji de Nara

   Annotations:

   • Tōdai-ji tenplua dauka izena, baina  Mendebaldeko Tenplua edo Oriental Tenplua izan ahal da ere. Naran dago kokatuta. Zuraz eginda dago.
4. Shwedagon Pagoda Yangonekoa

   Annotations:

   • Tenplu hau urrez estalita dago eta 100 metro baino gehiago neurtzen du. Yangonen dago kokatuta, eta Birmaniaren kapitala izan zen antzinatasunean. Shwedagon Pagoda tenplua Sakratuenetakoa da Budisten artean. 
5. Mahabodhi de Bodhgaya

   Annotations:

   • Mahabodhi de Bodhgaya tenplua Indian dago eta Budisten tenpluetatik inportanteena da hor Buda Siddhartha Gautama argiztapenara heltzea lortu zuen eta Budan bihutu zen.

Annotations:

• Sufrimenduaren jatorrira joan eta desarraragaztea, meditatuz eta zuzen jokatuz. Hori da Budismoaren jokaera-arauetatik inportanteena. Hauek dira besteak:
• Biziari errezpetua. Zure bihotza maitasunez bete. Askatu zure gogoaren kezkak. Apaltasuna harrotasun pozoiaren antidotoa da. Egoista ez izan, baizik eta pertsona on bat. Eta azkena: Onartu gehiago, itxaron gutxiago.

Annotations:

• Budaren eguna (Vesak) (jaiotza, argialdia eta heriotza) da haien jaia. Vesak Budisten festibalerik nagusiena da. Festibal horretan, Budaren jaiotza, argialdia eta heriotza ospatzen da. Maiatzaren lehenengo ilargi egunean ospatzen dute, baina jauzi urtea bada, ekainan ospatzen dela.